Osmanlı İmparatorluğu’nun uzun ve ihtişamlı tarihi boyunca, devletin yönetimi ve idaresi birçok farklı sistem ve uygulamaya dayanmıştır. Bu sistemlerden biri de Ekber ve Erşed Sistemi‘dir. Bu sistem, Osmanlı’nın merkezi yönetim yapısını güçlendirmek ve verimliliğini artırmak amacıyla geliştirilmiştir. Ekber, Arapça’da “en büyük, en yaşlı” anlamına gelirken Erşed ise “en olgun, en tecrübeli” anlamını taşıyordu. Yani sisteme göre tahta geçecek olan şehzade, hem yaşça büyük hem de devlet yönetiminde tecrübeli olmak zorundaydı.
Ekber ve Erşed Sistemi nedir?
Osmanlı İmparatorluğu denildiğinde akla ilk gelen şeylerden biri de şüphesiz ki ihtişamlı saray hayatı ve bu hayatın olmazsa olmazı taht mücadeleleridir. Yüzyıllar boyunca süren bu büyük imparatorluk, güçlü padişahlar kadar sancılı bir taht sıralaması sistemine de sahipti. İşte bu sistem içerisinde yer alan ve pek çok tartışmayı beraberinde getiren uygulamalardan biri de “Ekber ve Erşed Sistemi” idi.
Ekber ve Erşed Sisteminin Amacı Ne İdi?
Bu sistemin temel amacı, Osmanlı İmparatorluğu’nda sıklıkla yaşanan taht kavgalarını ve iç karışıklıkları önlemekti. Zira eski sistemde, padişahın ölümüyle birlikte şehzadeler arasında başlayan taht mücadeleleri, imparatorluğu yıpratıyor ve zayıflatıyordu.
Ekber ve Erşed Sistemi ile birlikte, taht sırası belli olacağı için şehzadelerin taht kavgasına girmelerinin önüne geçilmesi ve imparatorluğun istikrarının korunması amaçlanmıştı.
Ekber ve Erşed Sistemi Ne Zaman Getirildi?
Ekber ve Erşed Sistemi, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda uygulanmaya başlanan bir taht sıralaması sistemiydi. Bu sisteme göre, tahta geçecek olan şehzade, hanedanın en yaşlı ve tecrübeli üyesi oluyordu.
Ekber ve Erşed Sistemi, Padişah 1. Ahmet zamanında ortaya konmuştur! Yani ekber ve erşed sistemini getiren padişah “1. Ahmed” dir.
1.Ahmet veraset sisteminde yaptığı düzenleme ile saltanat boşalırsa hanedanın en büyüğü (Ekber) ve en olgunu (Erşed) padişah olur hükmünü getirmiştir. Böylece şehzadelerin sancağa gönderilme geleneğinden vazgeçildi.
Ekber ve Erşed Sisteminin Özellikleri:
- Yaş ve Tecrübe: Sistemin temel kriteri, tahta geçecek şehzadenin yaşça büyük ve tecrübeli olmasıydı.
- Hanedan Üyeleri Arasında Geçerlilik: Ekber ve Erşed uygulaması, sadece Osmanlı hanedanının erkek üyeleri arasında geçerliydi.
- Uygulamada Karşılaşılan Zorluklar: Sistemin ideal bir çözüm olarak düşünülmesine rağmen, uygulamada bazı zorluklarla karşılaşıldı. Özellikle şehzadelerin entrika ve siyasi oyunlarından dolayı sistem her zaman istenen sonucu vermeyebiliyordu.
Ekber ve erşed sisteminin olumlu ve olumsuz yönleri:
- Ekber ve Erşed (Erşet) Sistemi ne göre; hanedanda en yaşlı ve olgun üye kim ise o tahta geçerdi ve hanedanın diğer üyeleri buna bir şey demezdi.
- Ekber ve Erşet sistemi sancağa çıkma usulüne son vermiştir. Bu nedenle şehzadeler devlet yönetimi konusunda bilgi, beceri ve tecrübe edinememişlerdir. Bu sorunla birlikte de kafes usulü uygulanmaya başlamıştır.
- Ekber ve Erşed sistemi devletin yönetimi açısından hem olumlu hem de olumlu sonuçları olmuştur. Ayrıca devlet yönetimi konusunda yetersiz olduğu söylenen I. Ahmet döneminde bu sistem uygulanmaya konulmuştur.
- Ekber ve Erşed sistemi ne göre dediğimiz gibi hanedanın en yaşlı üyesi tahta geçeceğinden dolayı taht kavgaları son bulmuştur.
- Ekber ve Erşet sistemiyle birlikte kafes usulü gelmiştir. Kafes usulünün olumsuz yönü ise şehzadeler sarayda yetişmeye başlamışlardır dolayısıyla bu da şehzadelerin tecrübe kazanmalarına engel olmuştur.
- Kafes usulü ile yetişip tahta geçen padişahlar diğer padişahlara göre askeri ve siyasi olaylarda daha bilgisiz ve yeteneksiz olmuşlardır. Bu durum da devlet yönetimi için tehdit arz etmiştir.
Ekber ve Erşed Sistemi’nin Önemi:
Ekber ve Erşed Sistemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun uzun yıllar boyunca ayakta kalmasına ve genişlemesine önemli katkılarda bulunmuştur. Sistem, merkezi yönetimi güçlendirerek, mali kontrolü sağlamak ve askerî organizasyonu düzenlemek gibi önemli görevleri yerine getirmiştir.
Ekber ve Erşed Sisteminin Sonuçları
Ekber ve Erşed Sistemi, Osmanlı tarihinde kısa bir süre uygulanabilmiş ve istenen başarıyı tam olarak sağlayamamıştır. Şehzadelerin entrikaları, saraydaki siyasi çekişmeler ve sistemin yeterince benimsenmemesi gibi nedenlerle Ekber ve Erşed uygulaması, Osmanlı taht kavgalarını tamamen ortadan kaldıramamıştır.
Sonuç olarak, Ekber ve Erşed Sistemi, Osmanlı İmparatorluğu’nda taht kavgalarına son verme amacıyla ortaya konulmuş fakat uygulamada istenen başarıyı gösterememiş bir sistemdir. Yine de Osmanlı tarihinde önemli bir yere sahip olan bu sistem, imparatorluğun siyasi yapısı ve taht mücadelelerini anlamak açısından büyük önem taşımaktadır.