Eşeysiz Üreme Nedir?
Eşeysiz üreme, bir canlının yeni bir canlı oluşturma sürecine bir eşeyle değil, diğer yöntemlerle devam etme süreci olarak tanımlanır. Eşeysiz üreme, birçok canlı türü için önemli bir yolla oluşum gösterir. Eşeysiz üreme yöntemleri, canlıların eşlerle birleşmeksizin yavrularını doğurmalarına veya üremelerine yardımcı olur.
Eşeysiz üreme yöntemleri, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
- Bölünme: Bir hücrenin bölünmesi sonucu iki eşit hücre oluşumu süreci olarak tanımlanır. Örneğin, maya hücreleri bölünme yoluyla ürer.
- Tomurcuklanma: Ana canlıda oluşan bir çıkıntının büyüyerek ana canlının küçük halini oluşturduğu eşeysiz üremeye tomurcuklanarak üreme denir.
- Sporlar: Sporlar, bir canlının vücudunda oluşan küçük özel hücrelerdir. Bu hücreler, zamanla büyüyerek yeni bir canlı oluştururlar. Örneğin, mantar sporları yoluyla ürer.
- Fragmentasyon: Bir canlının vücudunun parçalarının ayrılması ve bu parçaların yeni canlılar oluşturma süreci olarak tanımlanır. Örneğin, yosunlar fragmentasyon yoluyla ürer.
- Vejatatif Üreme: Bitkilerde üreme organları dışındaki yaprak, kök ve gövdelerin kullanılarak yapılan üremeye vejetatif üreme denir.
Eşeysiz üremenin özellikleri nelerdir?
- Eşeysiz üreme sonucunda oluşan döller, kalıtsal bakımından hem birbirinin hem de ata canlının aynısıdır. Yani eşeysiz üremede kalıtsal çeşitlilik görülmez.
- Eşeysiz üremede çoğalma mitoz ile sağlanır.
- Eşeysiz üreme ile kazanılan özellikler değişmeden nesilden nesile aktarılır. Ancak eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam koşullarına dayanıklığı yani uyum sağlama özelliği azdır.
- Eşeysiz üreme görülen canlıların bir çoğunda zaman zaman eşeyli üreme görülebilir. (bakteri ve paremesyumu örnek verebiliriz.
- Ayrıca eşeysiz üremede üreme hızı çok hızlıdır.
Eşeysiz üreme çeşitleri nelerdir?
Bölünerek Üreme:
Tek hücreli canlıların mitoz ile ikiye bölündüğü üreme yöntemidir. Çoğu bakteride, mavi-yeşil alglerde ve protistlerde (amip, euglea, vb.) bulunur. Bölünme sonucu oluşan yeni hücrenin genetik materyali her iki hücreye de bozulmadan aktarılır. Bununla birlikte, yeni hücrelerin sitoplazma miktarı veya organel sayısı değişebilir.
Tomurcuklanarak Üreme:
Tomurcuklanan üreme, ebeveyn organizmanın yeterli olgunluğa ulaşan bir bireyinin yeni bir çıkıntı oluşturması ve bu çıkıntının yeni bir organizma oluşturmak üzere gelişmesidir.
Bu yeni oluşan organizma, konakçı organizmadan bağımsız olarak yaşayabileceği gibi, konakçı organizma ile gruplar halinde de yaşayabilir. Ciğer otları ve tohumlu bitkilerden gözyaşı bitkisinin yaprakları ile üremeside bir tomurcuklanma örneği diyebiliriz. Tomurcuklar ana canlıdan ayrılıp bağımsız yaşayabileceği gibi ana canlı ile birlikte de yaşayabilir. Bu şekilde yaşamaya ise koloni haline yaşama denir.
Sporla Üreme:
Bir hücreli canlılardan plazmodium’da mantarlarda ve çiçeksiz bitkilerin tamamında görülmektedir. Sporlar döllenme olmadan yeni canlı meydana getirme özelliğine sahiptir. Çoğalma sporların bölünme geçirmesi ile sağlanmaktadır.
Spora üremenin tipik özellikleri, sıtma parazziti ve eğrelti otlarının hayat devrelerinde açıkça görülür ve sporla üremeye sporogono denir. Tek başına sporla üreme evresi yoktur.
Bazı su yosunu sporlarına zoospor, mantarların sporlarına ise “”ekzospor”” denir.
Rejenerasyonla (Fragmentasyon) Üreme:
Vejetatif Üreme:
Genellikle yüksek yapılı çiçekli bitkilerde görülen eşeysiz üreme şeklidir. Vejatatif üreme çeşitlerinden yararlanılarak ata canlı ile aynı kalıtsal özellikte fertler elde edilebilir. Tohum üretme yeteneği olmayan; muz, çekirdeksiz üzüm, kavak gibi bazı bitiler vejetatif üreme ile ürer.
a. Çelikle Üreme: Ağaçların dallarından alınan çubukların nemli toprakta yahut özel bileşimli suda köklendirilmesi ile bir bitkiden çok sayıda yeni bir bitki gelişir.
b. Yumru İle Üreme: Gövde yumruları ile üreme bir çok bitkide gözlenmektedir. Bunların en güzel örneği patateste gözlemlenir. Patates gibi bitkiler yumru şeklinde toprak altı gövdelerinden üretilir. Bu bitkiler yumru gövdenin göz bulunan bölgeleri dikilerek çoğaltılır.
c. Sürünücü Gövde ile Üreme: Bu üremeye en belirgin örnek çilek bitkisidir. Sürünücü gövde ile çoğalan bu bitkilerde, ana bitkiden oluşan bazı yapılar görevv alır. Gövde görevini üstlenen bu yapılar toprak üstünde veya toprak altında sürünerek yeni bir bitkiyi oluşturur.
d. Soğan İle Üreme: Soğan, zambak ve lale gibi bitkilerde görülür. Gövdenin en alt ucundan gelişmeye başlayan rizomlar, yer altında uzamaya devam eder ve uygun ortam koşullarında yeni bir bitkiyi oluşturur. Aynı durum muz bitkisi için de söz konusu diyebiliriz.