Sıcaklık Değişimine Etki Eden Faktörler:
Belli nedenler dünya üzerindeki sıcaklık değişimine etki eder. Buda dünyanın çeşitli yerlerinde farklı hava sıcaklıklarının oluşmasına neden olur.
Sıcaklık Değişimine Etki Eden Faktörler:
- Zaman
- Enlem derecesi
- Rakım
- Eğim ve yöney
- Atmosfer
- Toprak özellikleri
- Bitki örtüsü
- Kar örtüsü
Zaman:
Mevsimlere ve günün saatlerine göre sıcaklık değişir. Bunun sebebi ışınların geliş açısının farklılığıdır. Dik açı ile gelen ışınlar daha kısa yoldan ve daha az absorbsiyona uğrayarak gelir, dolayısıyla enerji yüksektir. Yaz mevsimi ve günün öğle saatlerinin daha sıcak olmasının sebebi budur.
Enlem Derecesi:
Yeryüzünde enlem derecesi yükseldikçe yani ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe yıllık ortalama sıcaklık dereceleri düşer. Bunun sebebi enlem dereceleri yükseldikçe güneş ışınlarının geliş açısının daralmasıdır.Atmosfere dik gelen ışınlar dünyaya ulaşıncaya kadar % 22 kayba uğrarken 5 derecelik açı ile gelenlerin kat ettiği yol diğerlerine oranla 11 kat artar ve kayıp oranı % 99’a ulaşır. Neticede ekvator çevresi çok sıcak, kutuplar ise çok soğuk olmaktadır.
Rakım:
Deniz seviyesinden itibaren yükseklik arttıkça sıcaklık düşer. Bunun sebebi yükseklere çıkıldıkça karasal radyasyonla ısı kaybını engelleyecek atmosfer tabakası ve su buharının az olmasıdır. Bu sıcaklık düşüşü dünya üzerinde değişme göstermekte ve her 100 m yükselişte yıllık ortalama sıcaklık 0,40-0,55 °C azalmaktadır.
Eğim ve yöney:
Güney yamaçlar kuzey yamaçlara göre daha uzun süreli ve daha dik olarak güneş ışınlarını alırlar. Bu nedenle güney yamaçlar daha fazla ısınırlar. Yine güney yamaçlarda meyil arttıkça buralara gelen güneş ışınlarının dikeylik derecesi de artmaktadır. Bundan dolayı güney yamaçlarda meyil artışına paralel olarak sıcaklık da yükselmektedir.
Atmosfer:
Genellikle atmosfer toprak yüzeyinden başlayarak yukarı doğru ısındığı için atmosferden yukarıya doğru çıkıldıkça sıcaklık düşmektedir. Bu düşüş atmosferde bulunan su buharı, karbondioksit, tozlar ve çeşitli gazların yoğunluğu ile atmosfer tabakasının kalınlığına bağlı olarak da değişir. Bu maddelerin yoğunluğu ve atmosfer kalınlığı azaldıkça güneşten gelen ve yeryüzünden radyasyon yoluyla yansıyan uzun dalga boylu ışınların absorbsiyonu azalacak ve atmosfer sıcaklığı düşecektir.
Toprak özellikleri:
Isı ışınlarını absorbe etme ya da yansıtma gücü toprak rengine göre değişir. Üzerinde bitki örtüsü bulunmayan ve açık renkli topraklar ısı ışınlarını kolayca yansıtırlar. Bu nedenle böyle topraklarda toprağın hemen üstündeki hava kolayca ısındığı halde, toprak sıcaklığı düşük olur. Koyu renkli topraklar ısı ışınlarını daha fazla absorbe ettikleri için toprak daha kısa sürede ve daha fazla ısınır.
Bitki örtüsü:
Çıplak alanlarla bitki örtüsü bulunan yerler arasında sıcaklık bakımından dikkate değer farklar bitki örtüsünün yüksekliği ve yoğunluğuna göre değişme gösterir. Bitki örtüsü solar enerjinin bir kısmını absorbe ederek karasal radyasyonla ısı kaybını azaltır. Böylece hava hareketlerini engelleyerek ortam sıcaklığını etkiler. Bitki örtüsü güneş ışınlarını yansıtarak, absorbe ederek veya dağıtarak güneş enerjisinin alt katmana daha az geçmesine neden olur.
Kar örtüsü:
Kar örtüsü toprak ile atmosfer arasında ısı değişimini engelleyici bir rol oynar. Böylece kar altında kalan toprağın ısısı daha fazla düşmez. Mesela 52 cm kalınlığında kar örtüsü bulunan bir yerde yapılan sıcaklık ölçümlerinde hava sıcaklığı -17 °C, karın üst yüzeyi -15 °C ve toprak yüzeyi -1,6 °C olarak saptanmıştır. Kar örtüsü bulunan yerde toprak donsa bile donma derinliği fazla olmaz. Donmuş topraklar üzerine yağan kar toprağın derinlere doğru donmasını engeller. Çünkü karın altındaki ve içindeki sıcaklık değişimi havaya oranla daha azdır.