Sözcükte Anlam konu anlatımı ve sınavlarda karşılaşabileceğiniz örnek soru test çözümleriyle; konuyu anlamanız ve Sözcükte Anlam sorularında sınavlarda başarılı olabilmeniz için bilmeniz gerekenler bu yazımızda!
Sözcükte Anlam, TYT (Temel Yeterlilik Sınavı)’de yer alan Türkçe bölümünde çokça soru gelen konulardan biridir. Sözcükte anlam kavramını anlamak için sözcükleri anlam bakımından (yan anlam, gerçek anlam, mecaz anlam vb…) ve anlam ilişkileri bakımından (eş anlamlı, zıt anlamlı, eş sesli vb…) olarak ikiye ayırman ve bu konuları öğrenmeniz gerekir. Türkçe dersinin en temel konularından biri olan “Sözcükte Anlam” konusunu anlatalım.
Sözcük Nedir?
Türkçe’de en temel kavram sözcüktür. Kelimelerde diyebiliriz. Peki nedir bu sözcük? Sözcük kavramını şöyle açıklayabiliriz.
Sözcük: Oluşması için üzerinden uzun zaman geçmesi gereken, harflerden oluşan ve bir dilin anlamlı en küçük yapı birimlerine “sözcük” denir. Her dilin kendine özgü kuralları ve tanımları vardır. Günlük hayatta veya yazı yazarken sözcükleri sıkça kullanırız. Anlatımı güçlendirmek ve anlam zenginliği katmak için sözcükte anlam konusu önemlidir.
Sözcükte anlam konu anlatımı yaparken; Anlam Bakımından Sözcükler ve Anlam İlişkisi Bakımından Sözcükler olarak ikiye ayrılır.
Anlam Bakımından Sözcükler
Sözcüklerin bir dilin anlamlı en küçük yap birimleri olduğunu söylemiştik. Ancak dili oluşturan bu sözcüklerin bazılarının anlamı cümlede kullanıldıkları şekle göre değişebilir. Yani kendi anlamı olduğu gibi başka tür anlamlara da gelebilir.
Mesela “soğuk” kelimesini ele alalım.
- Bugün kar yağdığı için hava çok soğuk oldu.
- Onu ilk gördüğümde davranışları nedeniyle bana soğuk gelmişti.
Bu cümlelerde gördüğünüz gibi ilk cümlede soğuk kelimesi gerçek anlamında, ikinci cümlede ise “uzak, samimi olmayan” anlamında kullanılmıştır.
Sözcükleri anlam bakımından şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
- Gerçek (Temel) Anlam
- Yan Anlam
- Mecaz Anlam
- Terim Anlam
- Somut ve Soyut Anlam
- Nitel ve Nicel Anlam
Gerçek (Temel) Anlam
Sözcüğün söylendiğinde akla gelen ilk anlamına gerçek anlam denir. Temel anlam, ilk anlam veya başat anlam olarak da andalandırılır. Örneğin sıcak kelimesi için;
- Yemek çok sıcak olduğu için ağzı yanmıştı. (Sıcak kelimesi denilince akla gelen ilk anlam “yüksek ısı”dır.)
Gerçek Anlam Örnekleri
- İnce bir tahta ile salıncak yaptı.
- Çocukla oynamak için oyuncak satın aldı.
- Sallanan köprü insanları korkuttu.
Yan Anlam
Gerçek anlama bağlı kalarak kazanılan anlama yan anlam denir. Sözcük gerçek anlamından tamamen uzaklaşmaz. Yakıştırmaca adı da verilir.
Not: Bir sözcük; gerçek anlamda değil ve somut bir şey ifade ediyorsa yan anlam, soyut bir anlam ifade ediyorsa mecaz anlamdır.
Yan Anlam Örnekleri
- Tepenin sırtlarına doğru ilerledik. (Vücudun arka tarafı anlamında olan kelime burada da tepenin arka tarafı anlamında kullanılmış.)
- Köprünün ayağı, oldukça uzundu. (Bir organ olan ayak canlıyı ayakta tutan anlamında olduğu için burada köprüyü ayakta tutan anlamında kullanılmış.)
- Kaybettiğini düşündüğü atkısı bavulun gözünden çıktı. (Vücudun bir organı olan göz. burada bavulun bir parçası olarak ifade edilmiştir.)
Mecaz Anlam
Sözcüğün gerçek (temel) anlamından uzaklaşıp, başka bir anlam kazanmasına mecaz anlam denir. Mecaz anlamda sözcük yani kelime gerçek anlamıyla anlam ilişkisi içermez. Soyut anlam içerir.
Mecaz anlam örnekleri
- Aldığı haber onu kalbini yaktı. (Gerçek anlamı yüksek ısı ile tutuşturmak iken bu cümlede üzmek, üzülmek anlamında kullanılmıştır.)
- Günlerin akıp gitmesi onu üzmüştü. (Soyut kavramdır, günlerin geçmesi, tükenmesi anlamında.)
- Ondan tavırlarının ölçülü olması istenmişti. (Bir ölçü birimi olarak değil, daha dikkatli olmak anlamında kullanılmıştır.)
Terim Anlam
Bilim, sanat, spor, meslek vb. dallarıyla ilgili özel kavramları ifade eden sözcükler terim anlam içerirler. Cümle içinde anlaşılabilir. Örneğin; pencelere takılan “perde” kelimesi ile tiyatro kavramı olan “perde (oyunun her bir bölümü)” anlamında kullanılırsa terim anlamında kullanılmış olur.
Terim anlam örnekleri
- Birinci perde, bu sahneyle sona erdi. (Tiyatro kavramı.)
- İkizkenar üçgenin taban açıları birbirine eşittir. (Matematik terimi.)
- Ayaklı göllerde su tatlıdır. (Coğrafya terimi.)
Somut ve Soyut Anlam
Somut anlam; beş duyu organımızla algılayabildiğimiz kavramlara somut anlam denir.
Soyut anlam; beş duyu organımızla algılayamadığımız kavramlara somut anlam denir.
Somut anlama örnek kavramlar:
- Vicdan
- Aşk
- Başarı
- Rüya
- Mutluluk
Soyut anlama örnek kavramlar:
- Karanlık
- Isı
- Elektrik
- Hava
- Renk
Nitel ve Nicel Anlam
Nitel anlam; sayılamayan, ölçülemeyen değerleri ifade eden sözcüklere soyut sözcüklerdir.
Nicel anlam; sayılabilen, ölçülebilen değerleri ifade eden sözcüklere somut sözcüklerdir.
Nitel ve Nicel Anlamlara Örnek
- Dolaptaki yumuşak elmaları çöpe attı. (Nicel)
- O gün yumuşak davranışlarda bulundu. (Nitel)
- Ankara’da güzel (nitel) işler yapıp güzel (nicel) paralar kazandı.
- Büyük (nicel) lokma ye büyük (nitel) söz söyleme.
Anlam İlişkisi Bakımından Sözcükler
Sözcüklerin kendi içinde anlam kazandıklarını ve “Anlam Bakımından Sözcükler” olarak isimlendirildiğini gördük. Sözcükler aynı zamanda birbiri arasında da anlam ilişkileri de kurabilirler.
Sözcükleri anlam ilişkisi bakımından şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
- Eş anlamlı kelimeler (eş anlamlı sözcükler)
- Eş Sesli (Sesteş) sözcükler
- Zıt anlamlı sözcükler
- Yakın anlamlı sözcükler
- Genel ve Özel anlamlı sözcükler
- Ad Aktarması
Bu konular uzun oldukları için her biri için ayrı ayrı konu anlatımı oluşturduk. Üzerlerine tıklayıp konuları okuyabilirsiniz.