Türk tarihinin ilk yazılı anayasası, 1876 yılında II. Abdülhamit döneminde kabul edilmiş olan Kanun-i Esasi‘dir. Bu anayasa, Osmanlı Devleti’nin modernleşme hareketi kapsamında yapılan reformların bir parçası olarak hazırlanmıştır. Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti’nde meclislerin kurulmasını, hükümdarın yetkilerinin sınırlandırılmasını ve vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini güvence altına almayı amaçlamaktaydı. Anayasa, Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar yürürlükte kalmıştır.
Türk tarihinin ilk yazılı anayasası olan Kanuni Esasi, 23 Aralık 1876 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Kanuni Esasi’nin Maddeleri
Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti’nin ilk yazılı anayasasıdır ve toplamda 110 maddeden oluşmaktadır. Burada tüm maddeleri ayrıntılı bir şekilde listelemek mümkün olmayabilir, ancak öne çıkan bazı maddeler şunlardır:
- Maddeler 1-7: Osmanlı Devleti’nin yönetim şeklini, hükümdarın yetkilerini ve tahtın varislerini belirler.
- Maddeler 8-23: Vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini belirler, örneğin ifade özgürlüğü, toplantı ve örgütlenme özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü gibi.
- Maddeler 24-54: Meclislerin oluşumunu, yetkilerini ve çalışma esaslarını düzenler.
- Maddeler 55-87: Yargı sistemi, mahkeme düzeni ve hukuk kurallarını belirler.
- Maddeler 88-98: Maliye sistemi ve bütçe düzenlemelerini açıklar.
- Maddeler 99-110: Genel hükümler ve anayasanın nasıl değiştirilebileceği gibi konuları ele alır.
Bu maddelerin yanı sıra, Kanun-i Esasi’de Osmanlı Devleti’nin farklı bölgelerindeki vatandaşların hakları ve yönetim şekilleri de detaylı bir şekilde ele alınmaktadır.
Kanun-i Esasi’nin farklı maddelerinde yer alan bazı örnekler şunlar olabilir:
- Maddeler 15-16: Herkesin düşüncelerini açıklama ve yazma özgürlüğüne sahip olduğunu, ancak bu özgürlüğün, halkın genel güvenliğine zarar vermemesi koşuluyla kullanılabileceğini belirtir.
- Madde 19: Din ve vicdan özgürlüğünü garanti altına alır ve herkesin dinini serbestçe seçme hakkına sahip olduğunu belirtir.
- Maddeler 29-32: Meclis üyelerinin seçimleri, adaylık koşulları ve çalışma esaslarını düzenler.
- Maddeler 45-46: İdari mahkemelerin oluşturulmasını ve görevlerini belirler.
- Maddeler 75-80: Osmanlı Devleti’nin maliyesi ve bütçe düzenlemeleri hakkında hükümler içerir.
- Maddeler 101-110: Anayasanın nasıl değiştirilebileceğini ve değiştirilmesi halinde hangi koşulların sağlanması gerektiğini açıklar.