Uluğ Bey Kimdir? Uluğ Bey’in Matemetiğe Katkıları ve Eserleri Nelerdir?

Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu’nun 4. sultanı ve önemli bir bilim adamıdır. Timur’un torunu ve Şahruh’un oğlu olan Uluğ Bey, matematik, astronomi ve bilim alanlarında önemli çalışmalar yaptı. Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu’nun hükümdarı Timur’un torunu ve Özbekistan’ın Semerkant şehrinde hüküm süren bir Türk hükümdarıdır. Asıl adı Mirza Muhammed Taragay’dır. 1394 yılında doğmuş ve 1449 yılında ölmüştür.

uluğ bey, hayatı ve eserleri

Dedesi Timur tarafından çok sevilmesi nedeniyle kendisinde “Uluğ Bey” denilmeye başlanmıştır.

Timur öldüğünde Uluğ Bey o sıralarda Semerkant’ta bulunuyordu.

Uluğ Bey, Mirza Halil Sultan’ın Semerkant ve Maveraünnehir’e saldırmasından ve işgal etmesinden dolayı babasının yanına gitmek zorunda kalmıştır. Babası buraları yeniden yönetimine alarak on altı yaşında olan Uluğ Bey’e yönetimini bırakmıştır. Uluğ Bey, bu tarihten sonra, hem hükümeti yönetmiş ve hem de öğrenimine devam etmiştir.

Uluğ Bey bilgili bir padişahtı. Boş zamanlarında kitap okur, dönemin bilge kişileriyle toplantılar yapardı.

Uluğ Bey, bilim, matematik, astronomi ve gökbilimdeki çalışmalarıyla tanınır. Semerkant’ta bir gökbilim merkezi kurdu ve burada astronomi, matematik ve diğer bilimlerin gelişimine katkıda bulundu. Özellikle, Zic-i Uluğ Bey adı verilen bir yıldız kataloğu ve Samarkand’daki ünlü rasathanesi ile tanınır. Gökbilimdeki bu çalışmalarıyla Orta Çağ’da en ileri bilimsel çalışmaların yapıldığı merkezlerden birini oluşturdu.

Aynı zamanda Uluğ Bey, önemli bir hükümdar olarak da bilinir. Timur İmparatorluğu’nun tahtında yer aldı ve imparatorluğunun bazı bölgelerinde büyük başarılar elde etti. Ancak, babası Şah Ruh tarafından öldürüldükten sonra tahta geçen Uluğ Bey, kendi hükümdarlığı boyunca birçok iç savaşla karşı karşıya kaldı. Ölümü, Timur İmparatorluğu’nda istikrarsızlığın artmasına ve imparatorluğun parçalanmasına yol açtı.

Uluğ Bey’in Matematiğe Katkıları ve Eserleri

Uluğ Bey, matematik ve astronomiye önemli katkılarda bulunan bir bilim adamıdır. Özellikle trigonometri alanındaki çalışmalarıyla tanınır.

Uluğ Bey’in matematiğe katkıları:

  • Trigonometride sinüs ve tanjant fonksiyonlarını tanımladı.
  • Trigonometride ondalık sistemin kullanımını başlattı.
  • Küresel trigonometri alanında önemli çalışmalar yaptı.
  • Pi sayısının değerini 16 basamaklı doğrulukla hesapladı.
  • Cebir ve geometri alanlarında da çalışmalar yaptı.

Uluğ Bey’in matematik eserleri:

  • Zîc-i Uluğ Bey: Astronomi ve trigonometri alanlarında bir başyapıt olan bu eser, Uluğ Bey’in en önemli eseridir. Zîc-i Uluğ Bey, Uluğ Bey Rasathanesi’nde yapılan gözlemlere dayanarak yazılmıştır. Eser, güneş, ay, gezegenler ve yıldızların konumları hakkında bilgiler içerir. Ayrıca, trigonometrik fonksiyonların değerleri ve trigonometrik hesaplamalarla ilgili bilgiler de yer alır.
  • Risale-i Muhtasar fi’l-Hisab: Aritmetik ve cebir konularını anlatan bir eserdir. Eser, temel matematiksel işlemler, kesirler, oranlar, denklem çözme gibi konuları ele alır.
  • Risale-i Uluğ Bey fi’l-Hey’e: Astronomi konularını anlatan bir eserdir. Eser, gök cisimlerinin hareketleri, evrenin yapısı gibi konuları ele alır.

Uluğ Bey’in matematik ve astronomiye yaptığı katkılar, o dönemdeki bilimsel gelişmelere önemli katkılarda bulunmuştur. Uluğ Bey’in eserleri, günümüzde de birçok bilim adamı tarafından incelenmekte ve değerlendirilmektedir.

Uluğ Bey’in matematiğe yaptığı katkılardan bazı örnekler:

  • Uluğ Bey, trigonometride sinüs ve tanjant fonksiyonlarını tanımladı ve bu fonksiyonların değerlerini hesapladı.
  • Uluğ Bey, trigonometride ondalık sistemin kullanımını başlattı. Bu, trigonometrik hesaplamaları daha kolay ve doğru hale getirdi.
  • Uluğ Bey, küresel trigonometri alanında önemli çalışmalar yaptı. Küresel trigonometri, gök cisimlerinin konumlarını hesaplamak için kullanılır.
  • Uluğ Bey, Pi sayısının değerini 16 basamaklı doğrulukla hesapladı. Bu, o dönem için çok büyük bir başarıydı.
  • Semerkant’ta medrese ve gözlem evi (rasathane) yaptırdı.
  • Güneş, ay ve gezegenleri tespit etmek için çalışmalarda bulunmuştur.
  • Uluğ Bey’in himayesinde oluşan bilimsel birikim ve bilgi Osmanlı Bilim Dünyası ve Batı bilim dünyasını 17. yy a kadar etkilemiştir.
  • Rasathane için yörede bulunan tüm mühendis, alim ve ustaları Semerkant’a çağırmıştır.
  • Gözlemevinin tüm işleri o zaman genç olan Ali Kuşçu’ya kalmıştır.Böylece bir başka büyük Türk Bilimci Ali Kuşçu’nun gelişimine katkıda bulunmuştur.
  • Zeyç Kürkani veya Zeyç Cedit Sultani adı verilen bu eser, birkaç yüzyıl doğuda ve batıda faydalanılacak bir eser olmuştur. Zeyç Kürkani bazı kimseler tarafından açıklanmış ve Zeyç’in iki makalesi 1650 yılında Londra’da ilk olarak basılmıştır. Avrupa dillerinin birçoğuna, çevrilmiştir. 1839 yılında cetvelleri Fransızca tercümeleriyle birlikte, asıl eser de 1846 yılında aynen basılmıştır. Zeyç Kürkani’nin asıl kopyalarından biri Irak ve İran savaşlarından sonra Türkiye’ye getirilmiş ve halen Ayasofya kütüphanesindedir.
  • Zic-i Uluğ Bey (Uluğ Bey Zayiçesi) 1437, adlı astronomi eserinin hazırlanmasını sağladı. Eski Yunanlıların ve Arapların gökyüzü gözlemleriyle ilgili eserlerini inceleyerek ve üzerlerinde düzeltmeler yaparak Ay ve yıldızların hareketlerini gösteren tablolar düzenledi.

Uluğ Bey’in Rasathanesi:

Uluğ Bey Rasathanesi, 1420 yılında Semerkand’da inşa edildi. Bu rasathane, o dönemdeki en önemli astronomi merkezlerinden biriydi. Rasathanede birçok astronom çalıştı ve önemli astronomik gözlemler yapıldı. Zîc-i Uluğ Bey adlı astronomi kitabı da bu rasathanede yazıldı.