Vejetatif Üreme Nedir?
Vejetatif üreme, bitkilerin veya bazı hayvanların kendilerini kopyalayarak yeni bireyler üretmeleri anlamına gelir. Bu üreme şekli, ebeveyn bitkinin bir parçasının ayrılması veya ana bitkinin bir kısmının yeni bir bitki olarak gelişmesi yoluyla gerçekleşebilir.
Bitkilerde, kök yumruları, çelikler, yaprak tomurcukları ve rizomlar gibi farklı yöntemlerle ve bazen tohumlar üretmeden çoğalabilirler. Bunun yanı sıra, bazı hayvanlar da bölünerek ve kopyalanarak üreyebilirler. Örneğin, bazı tek hücreli organizmalar, örneğin amipler, bölünerek kendilerini çoğaltırlar.
Vejetatif üreme, genellikle aynı türün bireyleri arasında gerçekleşir ve bu nedenle genetik olarak çok benzer veya aynı bireyler üretilir. Bu nedenle, bazı bitkilerde hastalık ve zararlılara karşı savunmasızlığa neden olabilir. Ancak, bu üreme şekli, bitkilerin çevre koşullarına adapte olmalarına ve doğal olarak yayılmasına yardımcı olabilir.
Kısa sürede çok sayıda bitkinin kopyasını çıkarmak için yaygın olarak kullanılır. Fidanlıklarda bulunan bitkilerin çoğunluğu vejetatif çoğaltma yoluyla yapılmıştır. Özelleşmiş vejetatif bitki parçalarının parçalanması ve yenilenmesi yoluyla gerçekleşir. Vejetatif olarak çoğaltılan birçok bitki cinsel olarak da üreyebilir.
Gözyaşı Bitkisinin vejetatif üremesi nasıl olur?
Gözyaşı bitkisinde (Kalanchoe), yaprağın kenarlarında meydana gelen tomurcuklardan küçük bitkicikler gelişir. Daha sonra ana bitkiden ayrılan ve toprağa düşen bu bitkiciklerden yeni gözyaşı bitkileri oluşur. Dolayısıyla Gözyaşı Bitkisi vejetatif üreme ile ürer.
Gözyaşı bitkisi nasıl ürer sorusunun cevabı vejetatif üreme olacaktır.
Kavak, söğüt ve gül bitkilerinden alınan dallar köklendirilip toprağa ekilir. Bu yapılar gelişerek yeni bireyler oluşur Buna çelikle üretme denir. Çilek gibi bitkilerin sürünücü gövdelerinde bulunan düğümler köklenerek yeni çilek bitkileri meydana getirir. Patates üzeri bulunan ve göz adı verilen bölgelerin her birinden uygun şartlarda yeni bitkiler meydana gelir. Buna göz ile üretme denir. Zambak ve ayrık otu bitkilerinin rizom denilen toprak altı gövdelerinden yeni bitkiler gelişir.
Gözyaşı bitkisinde,yaprağın kenarlarında meydana gelen tomurcuklardan küçük bitkicikler gelişir. Daha sonra ana bitkiden ayrılan ve toprağa düşen bu bitkiciklerden yeni gözyaşı bitkileri oluşur. Bu üreme çeşidinin adı yerel tarımda aşılama,kalem aşısı,göz aşığı veya budak yama denir.
Bitkilerde Uygulanan Vejetatif Üreme Şekilleri
Bitkilerde Uygulanan Vejetatif Üreme Şekilleri şunlardır:
- Yumruyla üreme
- Soğanla üreme
- Rizomla üreme
- Sürünücü gövdeyle üreme
- Daldırma yöntemiyle üreme
- Çelikle üreme
- Aşılamayla üreme
- Doku kültürüyle üreme
Yumruyla Üreme:
Bazı bitkilerin toprak altında bulunan ve besin depolayan şişkin gövdelerine yumru denir. Yumrularda birden fazla göz adı verilen kısım vardır. Her bir gözde oluşan sürgünlerden de yeni bir bitki gelişir. Böylece vejetatif üreme gerçekleşir. Patates ve yer elması gibi bitkilerin yumru gövdeleri üzerindeki gözlerden gelişen sürgünler, yeni bitkileri oluşturur.
Soğanla Üreme:
Soğanlar toprak altı yassı gövde olarak tanımlanır. Bitki, toprak altında yeni soğanlar üretir. Bu soğanlar birbirlerinden ayrı ayrı köklenerek bitkinin toprak üstü kısımlarını üretirler. Böylece vejetatif üreme gerçekleşir. Soğan, sarımsak ve lale gibi bitkiler soğanla üreyebilirler. Soğanla üreyen bitkilerin bir kısmı tohum oluşturarak eşeyli üremeyle de çoğalabilir.
Rizomla Üreme:
Bir toprak altı gövde çeşidi olan rizomla bazı bitkiler eşeysiz çoğalabilir. Bitki toprak altında yeni rizomlar üretir. Rizom uygun ortam koşullarında yeni bir bitki oluşturur. Rizomlarda bulunan göz adı verilen kısımlardan da birer bitki meydana gelebilir. Ayrık otu ve zencefil gibi bitkilerin rizomları üzerindeki üreme gözlerinden yeni bitkiler meydana gelir.
Sürünücü Gövdeyle Üreme:
Çilek gibi bitkilerde stolon denilen sürünücü gövdeler, toprak üstünde bitkinin geniş alana yayılmasını sağlar. Yayılan sürünücü gövdeler, toprakla temas ederek yeni kökler oluşturur. Sürünücü gövde üzerindeki üreme gözlerinden kalıtsal olarak aynı yavru bitkiler meydana gelir.
Daldırma Yöntemiyle Üreme:
Daldırma yöntemiyle üreme, kök gelişimi uzun süren bitkilerde uygulanır. Bitkinin toprağa yakın kısmından çıkan dalı bitkiden ayrılmadan bükülerek ucu dışarıda, hava ve ışık alacak şekilde toprağa gömülür. Gömülen dal, köklendiği zaman ana bitkiden ayrılarak yeni bir bitki elde edilir. Portakal, mandalina, böğürtlen, asma ve fındık gibi bitki türleri bu yöntemle çoğaltılabilir.
Çelikle Üreme:
Bitkilerin kök, gövde ve yaprak gibi kısımlarından alınan bitki parçalarına çelik adı verilir. Çeliklerin başka uygun bir yerde köklendirilerek yeni bir bitkinin elde edilmesine çelikle üreme denir. Çelikle üremede birim alanda çok sayıda ve kısa sürede yeni bitkiler elde edilir. Afrika menekşesi, begonya, söğüt, kavak, elma, ayva, erik, asma ve zakkum gibi bitkiler çelikle üreyen bitkilere örnek verilebilir.
Aşılama İle Üreme:
Çelikle üremenin farklı bir şeklidir. Bir bitkiden alınan sürgünün (aşı) başka bir bitkinin gövdesine (anaç) eklenmesi tekniğidir. Aşılama yakın türler ya da aynı türe ait bireyler arasında yapılır. Bu sayede üstün veya istenilen özelliklerin bir bitkide birleştirilmesi sağlanır.
Örneğin kaliteli üzüm üretiminde meyve kalitesi yüksek aşılar, topraktaki hastalıklara dayanıklı anaç bitkiye uygulanır. Meyve kalitesini belirleyen unsur aşının genleridir. Kolay yöntemlerle çoğaltılamayan türlerin yok olmasını önlemek amacıyla da aşılama uygulanır.
Doku Kültürü Tekniği:
Doku kültüründe bir bitkinin hücre, doku veya organ gibi kısımları kullanılır. Steril şartlarda ve uygun yapay besin ortamında yeni doku, bitki ya da bitkisel ürünler elde edilir. Doku kültürü yönteminin basamakları:
Kök, gövde, dal, yaprak uçlarından ya da tohum kabuğundan alınan küçük doku parçaları steril besi ortamına konur.
Besi ortamındaki hücreler bölünüp çoğalarak kallus (düzensiz doku kümesi) oluşturur.
Kallus, büyüme hormonu içeren ortama alınır. Patates kallusu gibi bazı bitki kallusları bu aşamada hormona gerek duymaz.
Kallustan farklılaşan hücreler, kök ve gövdeye sahip yeni bitkiler oluşturur. Bazı bitkilerde farklılaşan kallus hücrelerinden embriyo oluşturulabilir.
Doku kültürü tekniğiyle istenilen özelliklere sahip bitkilerin çok fazla kopyası oluşturulabilir. Mısır, buğday, pirinç ve soya fasulyesi gibi bitkilerin ıslahı ve ticari üretiminde bu yöntemden yararlanılır. Ayrıca ticari bahçecilik, seracılık ve çevre düzenlemelerinde melez orkide, gül, zambak ve manolya gibi süs bitkilerinin hızlı çoğaltılmasında bu yöntem kullanılır.
Doku kültürü tekniği; üretimi zor olan türlerin çoğaltılması, soyu tükenmekte olan türlerin korunması ve ticari değeri olan bitkilerin çok sayıda elde edilmesi gibi amaçlarla kullanılır.