Zonal topraklar nelerdir? Zonal topraklar kaça ayrılır?

Zonal topraklar, iklim ve bitki örtüsü gibi çevresel faktörlerin etkisiyle oluşan topraklardır. Zonal topraklar, iklimin ve bitki örtüsünün özelliklerine göre farklı türlere ayrılır.

Zonal topraklar, 8 ana tipe ayrılır:

  1. Tundra toprakları
  2. Podzol topraklar
  3. Kahverengi orman toprakları
  4. Kırmızımsı Akdeniz toprakları (Terra-rossa)
  5. Kahverengi ve kestane renkli topraklar
  6. Çernozyumlar (Kara topraklar)
  7. Lateritler
  8. Çöl Toprakları
zonal topraklar

1. Tundra Toprakları

Tundra toprakları, kutup bölgelerine özgüdür. Çok soğuk iklim ve kısa yaz mevsimi nedeniyle, bitki örtüsü çok azdır ve toprağın üst kısmı genellikle donmuş haldedir. Yazın buzların çözülmesiyle, toprağın üst kesimlerinde bataklıklar oluşur. Tundra toprakları, hem organik madde miktarının çok az olmasından hem de ayrışmanın çok yavaş seyretmesinden dolayı organik madde yönünden fakirdir. Bu yüzden tarım için elverişli değildir ve verimliliği düşüktür.

2. Podzol topraklar

Tundra kuşağının güneyinde, soğuk ve nemli iklim koşulları ve çoğunlukla iğne yapraklı orman kuşağında oluşmuş topraklardır. İklimin soğuk olmasından dolayı, bitki artıklarının toprak yüzeyinde birikmesiyle birkaç cm kalınlığında keçemsi organik bir kat bulunur. Aşırı yıkanmadan dolayı bitki besin maddelerinin çoğu topraktan taşınmıştır. B horizonunda A horizonundan gelen ve oksitler bakımından zengin olan maddelerin çimentolaşmasıyla meydana gelmiş sert bir kat yer alır. Sibirya, Kuzey Avrupa, Kanada’da yaygın olan bu topraklar ülkemizde kısmen Yıldız Dağlarının kuzeye bakan yamaçlarında, Kuzeydoğu Anadolu Dağları ve Uludağ’da görülür.

3. Kahverengi Orman Toprakları

Nemli-ılıman iklim kuşağında yaprağını döken ormanlar altında görülür. Podzolların aksine organik madde üst toprakla karışmış durumdadır. Yağışın fazla olduğu yerlerde karbonatlar topraktan uzaklaşmıştır. Bu topraklara asit reaksiyonlu kahverengi orman toprakları denir. Buna karşın yarı kurak-yarı nemli sahalarda toprağın B katında karbonatların biriktiği kireçli kahverengi orman toprakları yer alır.

Ülkemizde Karadeniz kıyı dağlarının kuzeye bakan yamaçlarında asit reaksiyonlu kahverengi orman toprakları, iç kısımlardaki kurakçıl ormanlarda kireçli kahverengi orman toprakları görülür.

4. Kırmızımsı Akdeniz toprakları (Terra-rossa)

Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü subtropikal kuşakta kızılçam ve maki topluluğu altında gelişmiş topraklardır. Demirin iyi oksitlenmesinden (Fe2O3) dolayı bu topraklar kırmızımsı renktedir. Organik maddenin iyi ayrışmasından dolayı üst toprak katında organik madde birikmesi yoktur. Kızılçam ormanlarının altında ibre ve kozalak döküntülerinden oluşan kalın bir ölü organik kat bulunur. Toprağın alt katında demir ve alüminyum oksit bileşiklerinin birikmesinden ibaret killi bir B horizonu yer alır. Yağışın fazla olduğu yerlerde karbonatlar topraktan yıkanarak uzaklaşmıştır.

Kırmızı Akdeniz toprakları çoğunlukla su ve hava dolaşımının iyi olmasına bağlı olarak demirin, demir seskioksit (Fe2O3) halinde oksitlenerek kırmızımsı bir renk meydana getirdiği karstik alanlara bulunur. Bu topraklar, eğimli ve engebeli karstik alanlarda, suyun tutulduğu kireçtaşlarının çatlakları, zayıf yerleri ve tabaka yüzeyleri arasında bulunur.

5. Kahverengi ve kestane renkli topraklar

Orta kuşakta karaların iç kesimlerinde etkili olan yarıkurak iklim, bozkır ve kurakçıl orman örtüsü altında gelişmiştir. Bozkır ile meşe, karaçam gibi kurakçıl karakterdeki ağaçlardan hasıl olan organik maddenin karışmasıyla kahve ve kestane renginde A horizonu bulunur. B katında ise yağış yetersizliğinden dolayı karbonatların biriktiği görülür. Toprak besin maddeleri yönünden orta derecede zengindir. Kuru tarım yapılır. Bu toprak, özellikle buğday ve arpadan oluşan tahılların yetişmesine uygundur.

6. Çernozyumlar (Kara topraklar)

Orta kuşağın karasal bölgelerinde, yarınemli iklim ve uzun boylu bozkır-çayır vejetasyonu altında gelişmiş topraklardır. Renginin koyu olmasından dolayı kara topraklar da denir. Çayırlardan hasıl olan bol miktarda organik maddenin yavaş bir şekilde parçalanmasından dolayı üst toprak katı organik madde yönünden zengindir. Üst toprak katından taşınan karbonatlar, toprağın alt katında birikmiştir. Karbonat birikiminin alt horizonlara doğru ilerlemesi, yağış miktarındaki artışı yansıtır.

7. Lateritler

Nemli tropikal ve savan bölgelerinde yaygındır. Özellikle yağmur ormanlarında fazla yağış ve sıcaklıktan dolayı ayrışma fazla olduğundan toprakların kalınlığı birkaç metreyi bulur. Ayrıca yağışın fazlalığı silisin topraktan taşınmasına yol açmış, buna karşın toprak demir seskioksit (Fe2O3) ve alüminyum oksit (Al2O3) yönünden zenginleşmiştir. Bu durum toprakların kızıl renk almasına yol açmıştır. Bu bölgelerde toprak üzerine düşen organik maddelerin mikroorganizmalarca hızla ayrıştırılması, toprak üzerinde organik madde birikimini engellemektedir. Demir ve alüminyum oksitlerin toprağın alt katı ve derinlerde birikmesinden dolayı oluşan sert kat (hardpan), ağaç köklerinin derinlere doğru gelişmesini yer yer engellemektedir. Cava Adası’nda bu toprakların kesekleri ev yapımında kullanılır.

8. Çöl Toprakları

Yağışın son derece düşük olduğu Subtropikal yüksek basınç alanları ve orta kuşakta karaların iç kesimlerindeki çöl bölgelerinde görülen bu topraklar çok sığdır ve alt katında karbonatların birikmesiyle oluşmuş kaliş denilen sert bir tabaka yer alır. Organik madde yönünden son derece fakir olan çöl toprakları kuvvetli alkali reaksiyon gösterir. Sahra, Arabistan, Orta Asya ve ABD çöllerinde yaygın olan bu toprakların tarımsal açıdan önemi yoktur.