Roman nedir? Roman türünün özellikleri nelerdir? Roman çeşitleri nelerdir? Türk edebiyatında ilk roman örnekleri nelerdir?
Roman Nedir?
Roman, yaşanmış ya da yaşanması olası, insanların başından geçebilen olayları, insanların iç dünyalarını, toplumsal olayı ya da olguyu, insan ilişkilerini ayrıntılarıyla anlatmayı amaçlayan bir anlatı türüdür.
Roman Türünün Özellikleri Nelerdir?
Roman Türünün Özellikleri:
- Romanda yapı unsurları olay, kişi, yer ve zamandır.
- Gözleme yer verilir. Kişi ve çevre betimlemeleri ayrıntılı biçimde yapılır.
- Hikâyeye göre daha geniş bir pencereye sahiptir.
- Romancı, romanın içinde günlük, anı, mektup, gezi yazısı gibi türlerden faydalanabilir.
- Romanda anlatım birinci ve üçüncü kişi ağzından yapılır. Olay dizisi ve kişilikler oluşturulurken de gözleme dayalı anlatımın yanında iç konuşma, günlük tutma ya da mektup gibi yöntemler kullanılabilir.
- Serim, düğüm ve çözüm olmak üzere üç bölümden oluşur.
a) Serim: Giriş bölümüdür. Romandaki kişiler, yer ve zaman okura tanıtılır.
b) Düğüm: Gelişme bölümüdür. Okurun merak duygusu zirveye çıkartılarak olaylar düğümlenir.
c) Çözüm: Sonuç bölümdür. Düğümlenen olaylar çözülerek okuyucunun merakı giderilir.
Roman Türleri Nelerdir?
Romanlar bağlı oldukları edebî akımlara ve konularına göre sınıflanabilir.
Akımlarına Göre Romanlar:
Edebiyat akımlarına göre romanlar “romantik, realist (gerçekçi), naturalist (doğalcı), estetik, izlenimci, dışavurumcu, toplumcu, yeni roman” olarak sıralanabilir.
Konularına Göre Romanlar:
Konularına göre romanlar ise “sosyal roman, tarihî roman, macera romanı, tahlil romanı, duygusal roman, egzotik roman, oluşum romanı, didaktik roman, köy romanı, lirik roman, pastoral roman, otobiyografik roman, aşk romanı, bilimkurgu romanı, belgesel roman” olarak isimlendirilebilir.
Sosyal roman:
Toplumsal sorunların işlendiği romanlardır. Bu tür romanlarda ekonomik sorunlar, sınıflar arası çatışmalar, rejim değişiklikleri, esaret, göç gibi toplumsal yaşamı doğrudan ilgilendiren konular anlatılır.
Tarihî roman:
Konularını tarihte yaşamış kahramanlarla, onları kuşatan gerçek veya hayalî kişilerin hayat ve maceralarından alan roman türüdür. Bu roman türü, geçmişte yaşanmış önemli olayları konu alır. Ancak tarihten daha derinlerde yatan insanla ilgili daha evresel bir gerçeği araştırmak amacıyla da yazılır. Yazar, tarihî gerçekleri kendi hayal gücü ile birleştirerek anlatır.
Macera (serüven) romanı:
Günlük yaşamda gerçekleşmesi çok zor olan şaşırtıcı, gizemli olayları sürükleyici bir anlatımla ele alan romanlardır. Bu tür romanlarda “olay” her şey demektir. Romancı, okuyucunun merakını hep zirvede tutar. Bu romanlarda olayların akışına uygun olarak çok zengin ve değişken bir çevre anlatımı vardır. Kahramanlar olay ekseninde sürekli hareket hâlindedir. Bu romanlarda okuyucuya hoşça vakit geçirtmek amaçlanır.
Tahlil (çözümleme) romanı:
İnsanların ruhsal ve psikolojik durumlarını, olaylar karşısındaki tepkilerini ve davranış biçimlerini işleyen roman türüdür. Bu romanların hatıra türü yazılara yakın bir anlatımı vardır. Tahlil romanları, kişilerin ruhsal durumlarını ayrıntılarıyla çözümlemeye çalışır. Bu romanlarda görünen olaylardan çok, olayların kişi üzerindeki yansımaları konu edinilir. Ruhun derinliklerine inilir, bilinçaltındaki gizemli istekler açığa çıkarılmaya çalışılır. Bu nedenle bu romanlara “psikolojik roman” da denir.
Türk Edebiyatında Roman:
- Türk edebiyatında roman tanzimat dönemi’nde çeviri yoluyla girmiştir. İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telamaktır.” (1859)
- Türk edebiyatında ilk yerli roman denemesi Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat” adlı eseridir. (1872)
- Batılı anlamda modern romanın kurucusu ise Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu gibi romanlarıyla Halit Ziya Uşaklıgil sayılır.
- Türk edebiyatının ilk edebi romanı Namık Kemal’in yazdığı İntibah’tır.
- Türk edebiyatının ilk tarihsel romanı Namık Kemal’in yazdığı “Cezmi”dir.
- İlk psikolojik roman Mehmet Rauf’un yazdığı “Eylül”dür.
- İlk köy romanı Nabizade Nazım’ın yazdığı “Karabibik”tir.
- İlk otobiyografik romanı Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”dur.
- İlk tezli (natüralist) roman Nabizade Nazım’ın yazdığı “Zehra” adlı eseridir.
- İlk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı “Araba Sevdası” adlı eseridir.
- İlk postmodern roman Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar’dır.
- Mektup tarzında yazılan ilk roman, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın “Mutallaka” adlı romanıdır.
- Kurtuluş Savaşı’nı işleyen ilk roman, “Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Yaban” adlı romanıdır.